Ο ρόλος του Πατριαρχείου κατά την επανάσταση του 1821

Η ελληνική επανάσταση του 1821 είχε σκοπό να ανατρέψει το παλαιό οθωμανικό καθεστώς και αποσκοπούσε στην ανασύσταση του ελληνικού έθνους. Ποιος είναι όμως ο ρόλος του Πατριαρχείου κατά την Επανάσταση; Στο σχολείο μας δίδαξαν ότι η Eκκλησία διαφύλαξε την ταυτότητα του Γένους κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας; Είναι όμως αλήθεια;

Λίγο πριν την επανάσταση, ο σουλτάνος παραχώρησε σημαντικά πνευματικά αλλά και πολιτικά προνόμια στον Πατριάρχη με αποτέλεσμα αυτός να αποκτήσει αρμοδιότητες όσον αφορά τη διοίκηση των υπόδουλων χριστιανικών κοινοτήτων. Με άλλα λόγια, η Εκκλησία αποτελούσε τον μεσολαβητή μεταξύ υποδουλωμένων Ορθοδόξων και κατακτητών. Ως εκ τούτου αναγνώρισε τον σουλτάνο ως νόμιμο ηγεμόνα των Ελλήνων αποδίδοντας του τιμές. Έτσι, το Πατριαρχείο δεν είχε κανένα λόγο να υποστηρίξει κάποιο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πατριάρχης δέχτηκε τους Οθωμανούς ως «αναπόφευκτο» κακό και κατανόησε την κατάκτηση ως ένα προσωρινό μεταβατικό στάδιο.

Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το Πατριαρχείο βρισκόταν σε οθωμανικό έδαφος και ο Πατριάρχης θα έβαζε σε κίνδυνο όχι μόνο τη δική του ζωή αλλά και των ορθοδόξων κατοίκων της Κωνσταντινούπολης αν λάμβανε στάση υπέρ της Επανάστασης. Τελικά, και παρόλο που ο Γρηγόριος Ε’ προσπάθησε να κρατήσει μετριοπαθή στάση έναντι των Οθωμανών, οι τελευταίοι τον καταδίκασαν σε θάνατο δια απαγχονισμό.

Η Εκκλησία πήρε άλλη πορεία πλεύσης μόνο όταν το ελληνικό κράτος ιδρύθηκε ύστερα από την υποστήριξη των Μεγάλων Δυνάμεων.

Για τα παραπάνω θέματα κυκλοφορούν εξαιρετικές ακαδημαϊκές μελέτες που στοχεύουν στην διερεύνηση της αλήθειας. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τις παρακάτω, τις οποίες δίνουμε με χρονολογική σειρά κατά το έτος έκδοσής τους:

---

Τα ψιλά γράμματα της ιστορίας

Η Ιστορία γράφεται πάντα από τους Νικητές και τους Ισχυρούς οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να αποσιωπούν να αποκρύπτουν ή το χειρότερο να παραποιούν και να αλλοιώνουν την αλήθεια κατά το δοκούν, αποκοιμίζοντας τον λαό και αποστερώντας τον από την αληθινή ιστορία του. Διδασκόμαστε έτσι μια κατασκευασμένη, μια “εικονική ιστορία” που εξυπηρετεί πάντοτε την εκάστοτε άρχουσα τάξη – η οποία έχει την τάση να εξωραΐζει γεγονότα προς όφελός της…

Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας αποκαλύπτει με τόλμη οδυνηρές και συγκλονιστικές αλήθειες για την μεγάλη Επανάσταση των Ελλήνων, ανασύρει γεγονότα που αποκαθηλώνουν κατασκευασμένους ήρωες και αποδίδει τιμές στους αληθινούς αγωνιστές και στους αληθινούς μάρτυρες της Παλιγγενεσίας.

---

Η ελληνική επανάσταση του 1821

Η συλλογική αυτή έκδοση, που εκδίδεται σε συνεργασία με το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, αποτελεί συμβολή στην ιστορία του ελληνικού Διαφωτισμού και της Επανάστασης τηρώντας μια σταθερά: τη ρεαλιστική σχέση με αυτήν την τόσο κρίσιμη περίοδο της ιστορικής μας πραγματικότητας, χωρίς απόκρυψη του θαυμασμού μας για όλους αυτούς που αγωνίστηκαν.

Το 1821 είναι η πράξη δημιουργίας του ελληνικού εθνικού κράτους. Ιστορία ελληνική και ταυτοχρόνως ευρωπαϊκή, όπως άλλωστε και ο ελληνικός Διαφωτισμός από τη γέννησή του, ογδόντα περίπου χρόνια νωρίτερα. Η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, όπως κάθε άλλης, δεν μπορεί να νοηθεί με στρατιωτικούς όρους και ατομικούς ηρωισμούς, όπως γίνεται συνήθως μέσω μιας λαϊκίστικης εκτροπής της ιστορίας. Η επικράτηση των Ελλήνων έναντι ενός ασυγκρίτως ισχυρότερου εχθρού οφείλεται πρωτίστως σε ιδιαιτέρως ευφυείς πολιτικές στρατηγικές που αναπτύχθηκαν μέσα από έντονες, ακόμη και εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων. Η νικηφόρα έκβαση της Επανάστασης οφείλεται ακόμη στην υψηλή διακινδύνευση που επωμίστηκαν πολλά μέλη ποικίλων ηγετικών ομάδων των ελληνικών πληθυσμών.

---

Το βιβλίο για τη Μεγάλη Εκκλησία, όπως αποκαλούταν τότε το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, ανατρέπει εκ βάθρων τα στερεότυπα για την υποτιθέμενη θετική συμβολή του πατριαρχείου και της εκκλησίας γενικότερα κατά την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ειδικά στους τομείς που η εγχώρια εκκλησιαστική γραμματεία και ρητορική υπογραμμίζει την προσφορά του Πατριαρχείου, δηλαδή τη συμβολή στην απελευθέρωση και στην εκπαίδευση του γένους, η νηφάλια και μεθοδική γραφίδα του Ράνσιμαν αποκαλύπτει το μέγεθος της ιστορικής απάτης.

 

---

Κλείνοντας το παρόν άρθρο θα ήταν αμέλειά μας αν δεν αναφέρουμε ότι κάποιοι ιεράρχες στάθηκαν πραγματικά ρωμαλέοι μπροστά στον οθωμανικό κίνδυνο από την αρχή της Επανάστασης και η προσφορά τους υπήρξε υποδειγματική.